Door Ubel Zuiderveld
Kijk, een frikadel, dat is wat anders dan een frikandel. De frikadel, die is in ons land een beetje uit onze taal verdwenen door de frikandel, onze meest verkochte frituursnack. De frikadel is, zeker als sinds het einde van de achttiende eeuw, een soort van platte gehaktbal. Soms ovaal van vorm, soms een schijf of zelfs in de vorm van een hart. Je zou kunnen zeggen: de frikadel zit qua vorm in tussen tussen de gehaktbal en de hamburger.
Zoek je in oude kranten naar de frikadel, dan valt het volgende op. Rond 1965 vind je nog recepten voor het maken van de oorspronkelijke frikadellen. Zoals in 1966. Voor het maken van acht kaasfrikadellen heb je nodig: 375 gram gehakt, een ei, een sneetje brood, zout, peper, een kleine zoetzure augurk, acht blokjes kaas en boter of margarine.
In België en Duitsland treft je ze nog volop aan, frikadellen. Maar bij ons is frikadel synoniem geworden met onze frikandel, de gekruide snackworst zonder velletje er omheen.
Na 1966 keert het tij, althans dat nemen wij aan. In oktober 1967 heeft de frituur van Fientje in Geleen te maken met agressie, aldus het Limburgsch Dagblad. Een dronkenman komt geld tekort om zijn bestelling te betalen. Hij slaat boos met een bierfles een raam aan gort. Zijn bestelling was: friet en een frikadel. Het kán een gehaktschijf zijn geweest; toch neem ik aan dat dit al een echte frikandel was. De snackworst was immers toen al zo’n tien jaar op de markt.
Na 1970 is het taalpleit voorgoed beslecht ten gunste van de worstvormige frikandel, onze enige echte frikandel dus. In 1971 schrijft NRC Handelsblad weliswaar nog frikadel, en dit zal nog lang zo blijven, maar het lijdt geen twijfel dat de frikandel wordt bedoeld. NRC schrijft namelijk over “de firma Bekkers in Deurne, de uitvinder van de frikadel”.
Enfin, de eerste frikandellenhit was toen al een feit. In 1969 zette zanger Dries Holten het lied “Zij is verliefd op een fricandel” op de plaat. Het liedje over ene Rosita die 200 pond weegt en, maar dat mag duidelijk zijn, van frikandellen houdt haalt de Nederlandse tipparade. Jaren later zal Dries met Sandra Reemer als het duo Sandra & Andres ons land vertegenwoordigen op het Eurovisie Songfestival.
Over Ubel Zuiderveld
Foodservicewatcher, vakdeskundige in de consumptie buitenshuis. Sinds 1991 publiceert hij bovendien boeken en artikelen over de frituurcultuur.
